Αυτό είναι χωμάτινο ή στρωμένο είτε με πέτρα που το είδος της διαφέρει ανάλογα με τα πετρώματα που υπάρχουν γύρω από το μονοπάτι (εξαιρετικής ομορφιάς και αντοχής είναι αυτά που είναι στρωμένα από ακατέργαστο μάρμαρο) είτε από σχιστόλιθο Ικαρίας -υλικό που συναντάται σε αφθονία στο νησί. Κατ’ ανάγκη τα μονοπάτια παρουσιάζουν συνεχείς στροφές, διακυμάνσεις κλίσεων και διαφορές πλάτους προσαρμοζόμενα στις ανηφορικές και ανώμαλες μορφολογικά περιοχές της Ικαρίας και προσπαθώντας να αποφύγουν βραχώδη σημεία και ιδιωτικά κτήματα. Στα σημεία όπου τα όρια πλάτους του μονοπατιού πρέπει να είναι εμφανή όπως στις περιπτώσεις στις οποίες αυτό εφάπτεται με ιδιοκτησία ή υπάρχει γκρεμός συναντάται ένας κοντός πέτρινος τοίχος ή όρθιες μεγάλες πλάκες από σχιστόλιθο ή πάσπαρο – οι τοπικά λεγόμενοι «ατσίροι». Σε πολλά σημεία δε λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους το μονοπάτι υποστηρίζεται από τοίχο το επάνω μέρος του οποίου αποτελεί ήδη έτοιμο στρωμένο μέρος του.

Το 2000 στα πλαίσια του Κοινοτικού Προγράμματος Terra η «Αναπτυξιακή Εταιρεία Επαρχίας Ικαρίας», ανέθεσε στον Καραγιάννη Δημήτριο Τοπογράφο Μηχανικό και Οδηγό Βουνού, καθώς και στον Μορτάκη Φίλιππο Αρχιτέκτονα Μηχανικό, την εκπόνηση πιλοτικής μελέτης με τίτλο «Αξιολόγηση Μονοπατιών της Ικαρίας».

Η μελέτη αυτή κατέληξε να καταγράψει και να αξιολογήσει 5 ορεινά μονοπάτια της Ικαρίας:

1.     Καψαλινό Κάστρο – Καραβόσταμο

2.     Καψαλινό Κάστρο – Αρέθουσα

3.     Αρέθουσα – Καραβόσταμο

4.     Καραβόσταμο – Εύδηλος

5.     Μαυράτο – Καψαλινό Κάστρο

Οι εργασίες καθαρισμού, συντήρησης και ανάδειξης των μονοπατιών αυτών άρχισε το 2001 και ήδη οι διαδρομές Μαυράτο -Καψαλινό Κάστρο και Καψαλινό Κάστρο – Καραβόσταμο είναι διαθέσιμες στους επίδοξους περιπατητές τους.

Τα μονοπάτια καταγράφονται σε χάρτη 1/50000, οι κορυφές αλλαγής πορείας, τα σημαντικά σημεία και τα υψόμετρα επισημαίνονται με ‘Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης’ (G.P.S.) και σε γεωγραφικές συντεταγμένες.

Επισημαίνεται η βατότητα και η ορειβατική δυσκολία της κάθε διαδρομής. Ενώ γίνεται η προσήμανση του μονοπατιού με έγχρωμες βούλες, κατά τα ορειβατικά πρότυπα, και ασπροκόκκινες ταινίες οδοποιίας.

Ιεράρχηση των διαδρομών

Αναμφίβολα τα Βυζαντινά Μνημεία έχουν δεσπόζουσα θέση και σημασία, το Καψαλινό Κάστρο, του Κοσκινά και ο Αγ. Ισίδωρος, πλαισιωμένα από τις διασταυρώσεις στην Πούντα και πάνω από τον Μαγγανίτη, δημιουργούν μία ραχοκοκαλιά, σε σχετικά μεγάλο υψόμετρο και γι’ αυτό κατάλληλη κυρίως για θερινές διασχίσεις.

Ο Γύρος των Ραχών

Η δυτική Ικαρία ήταν ανέκαθεν απομονωμένη περιοχή. Οι λιγοστοί τουρίστες της δεκαετίας του 1980 το μόνο που γνώριζαν ήταν οι παραλίες Λιβάδι και Μεσαχτή, ενώ σπάνια τολμούσαν να διεισδύσουν στο εσωτερικό των Ραχών, κυρίως λόγω της έλλειψης ασφαλούς πληροφόρησης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια με πρωτοβουλία ντόπιων ξεναγών και με την υποστήριξη του Δήμου και τοπικών συλλόγων δημιουργήθηκε και λειτουργεί ένα ολοκληρωμένο δίκτυο καλά επιλεγμένων, σηματοδοτημένων οικοτουριστικών διαδρομών, χάρη στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να διαπιστώσει περπατώντας:

• δείγματα της αρχιτεκτονικής και της μορφολογίας των πιο παλαιών ορεινών οικισμών του νησιού που βρίσκονται σ’ αυτήν την περιοχή.

• το έντονο ανάγλυφο του εδάφους και στην εναλλαγής του τοπίου (θαλάσσιο, δασώδες, βραχώδες)

• τη μεγάλη ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας (χερσαίας και θαλάσσιας)

• το φαράγγι της Χάλαρης στις Ράχες και τα πολυάριθμα ρέματα και βιότοπους ιδιαίτερου φυσικού κάλλους

• τα ορεινά δάση των Ραχών και τους γεωλογικούς σχηματισμούς στα οροπέδια και τη συναρπαστική περιοχή του Κάβο-Πάπα

Το πρόγραμμα αυτό ονομάζεται «Γύρος των Ραχών με τα Πόδια». Βρίσκεται διαρκώς σε εξέλιξη στην περιοχή από το 1995. Είναι ένα αυτοχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Με σκοπό τη συντήρηση των διαδρομών και την διαρκή επέκτασή τους έχει εκδοθεί και διατίθεται στο εμπόριο ένας πολύ ενδιαφέρων καλλιτεχνικός χάρτης που περιέχει πλήθος πληροφορίες για τον οδοιπόρο -και όχι μόνο.

1η διαδρομή:

Ένα κυκλικό «μονοπάτι κληρονομιάς» μέσα ή πολύ κοντά σε οικισμούς και οδικούς άξονες. Σηματοδότηση: πορτοκαλί αποτυπώματα γυμνού ποδιού στο έδαφος, πινακίδες και μεγάλα ταμπλό στις πλατείες. Έδαφος: ημιορεινό, σε ορισμένα σημεία αρκετά ανώμαλο, μονοπάτια, λιθόστρωτες «ρύμες» και ομαλοί αγροτικοί δρόμοι. Βαθμός δυσκολίας: συνολικά μέτριος. Μήκος: 25 χμ. (μαζί με την επιστροφή). Διάρκεια: 7-8 ώρες (μαζί με την επιστροφή).

2η διαδρομή:

Το Φαράγγι της Χάλαρης. Αυτή η διαδρομή απευθύνεται σε ορειβάτες και φυσιολάτρες. Σηματοδότηση: απλά σημάδια με χρώμα και πινακίδες. Έδαφος: στενό, ανώμαλο και πετρώδες μονοπάτι. Βαθμός δυσκολίας: μέτριος στην αρχή, αργότερα μεγαλύτερος. Μήκος: 9 χμ. Διάρκεια: 5-6 ώρες. Επιστροφή: από τον αμαξιτό δρόμο με διάρκεια περίπου το ήμισυ του χρόνου ανόδου.

3η διαδρομή:

Η Χαράδρα του Μύρσωνα. Είναι μια ήπια φυσιολατρική διαδρομή μεγάλου μήκους. Σηματοδότηση: απλά σημάδια με χρώμα και πινακίδες. Έδαφος: ημιορεινό, μονοπάτι και χωματόδρομος. Βαθμός δυσκολίας: μέτριος στην αρχή, αργότερα μικρότερος. Μήκος: 7 χμ. Διάρκεια: 3-4 ώρες. Επιστροφή: από τον αμαξιτό δρόμο με διάρκεια περίπου το ήμισυ του χρόνου ανόδου.

Στα περιθώρια αυτών των κεντρικών διαδρομών ανοίγονται άλλα σηματοδοτημένα μονοπάτια για πιο έμπειρους οδοιπόρους που οδηγούν σε απομακρυσμένες περιοχές «απόλυτης» ομορφιάς και ελευθερίας. Το πρόγραμμα «Γύρος των Ραχών με τα Πόδια» είναι σε διαρκή εξέλιξη και φιλοδοξεί να επεκταθεί σε ολόκληρη την Ικαρία. Πληροφορίες μπορεί να βρει κανείς στο φόρουμ της διεθνούς διαδικτυακής κοινότητας που υποστηρίζει τον οικοτουρισμό στην Ικαρία.